Երբ ավտոբուս եք նստում Հաստանե պողոտայից, որտեղ միշտ հոծ բազմություն է, և իջնում եք «ՅամուրՄուզյուկԷվի» երաժշտական խանութի մոտ, ապա զգում եք, որ բոլորովին այլ վայր եք ընկել:  Հատկապես անձրևոտ օրերին այս փողոցում աներևակայելի հանգիստ է, իսկ խանութի մոտ գտնվող պատմական շինությունները զգացնել են տալիս այստեղ տիրող յուրահատուկ մթնոլորտը:  Դուք նաև կզգաք այն մյուս տիրող մթնոլորտը՝ բարձրանալով այն հին տան աստիճաններով, որտեղ տեղակայված է խանութը:  Ներս մտնելով՝ ես խանութում հանդիպում եմ Կազըմ Դանիելիին, ով չի նկատում իմ ներս մտնելն ու ինչպես միշտ աշխատում է:  Նա ձեռքը մեկնում է ինձ և ջերմ ժպիտով ողջունում հյուրին: Նրա արհեստանոցը միաժամանակ ծառայում է և՛ որպես խանութ, և՛ որպես երաժշտական արվեստանոց:  Այստեղ եկող բոլոր մարդիկ այս վայրն անսովոր վայր են համարում:   Կազըմը ինձ հյուրասիրեց թեյով և անկաշկանդ զրույցի բռնվեց:  Այնպիսի զգացողություն է՝ ասես եկել եմ ոչ թե հարցազրույցի, այլ ընկերոջ հետ զրույցի:

Կազըմ Ուստան (ուստա – վարպետ՝ թուրքերեն լեզվով, խմբ. նշ.) զրույցը սկսեց աշխատանքի հանդեպ ունեցած իր սիրուց:  «Բալաամի (ժողովրդական գործիք – նշ.) լարման աշխատանքները վերջացնելուց հետո, ես ստեղծում եմ մեղեդին, ընտրում եմ ակորդները, այն ինձ բավականության հատուկ զգացողություն է հաղորդում:  Այդ իսկ պատճառով ինչ աշխատանք էլ որ լինի, ամենակարևորը այն սիրով կատարես:  Սիրածդ աշխատանքը ձախողության չի մատնի: Մյուս կողմից սեփական ձեռքերով ինչ որ բան անելը ևս յուրահատուկ զգացողություն է:  Դա պարզապես երջանկություն չէ: Նույնը վերաբերում է նաև բաալամին:  Ստեղծելով այս գործիքը՝ դու քո ձեռքերով ասես նոր կյանք ես ծնում», - ասում է նա:

Երբ Կազըմ Ուստան սկսեց պատմել, թե ինչպես է նա այս մասնագիտությունը ընտրել, ես մի փոքր զարմացա: Քանզի, որպես կանոն՝ նման տեսակի աշխատանքը, որը հիմնված է ձեռքով աշխատելու վրա, մարդիկ սկսում են յուրացնել մանուկ հասակից:   Սակայն նա այս մասնագիտությունը սովորեց, երբ արդեն 35 տարեկանն անց էր, ինչը խոսում է նրա վարպետության բարձր մակարդակի մասին:

«Այս աշխատանքը շատ վարպետների պես ես չեմ սկսել կատարել մանուկ հասակից:  Երբ 35 տարեկանն անց էի, իմ եղբոր ղեկավարության կողմից առաջարկ ստացա:  Եղբայրս Իբրագիմ Ուստայի հետ միասին զբաղվում էին ժողովրդական գործիքների պատրաստմամբ:  Նրանք աշխատողների կարիք ունեին:  Նրանք ինձ առաջարկեցին այդ աշխատանքը:  Ես ծանոթ էին ձեռքով աշխատանքին, բայց այդ ժամանակ ես անգամ չգիտեի՝ ինչպես միացնել լարը:  Հետևելով՝ թե ինչպես են նրանք աշխատում, ես աստիճանաբար սովորեցի:   Եվ այդ ժամանակվանից սկսած՝ մոտավորապես 20 տարի, ես ստեղծում եմ այս երաժշտական գործիքները», – ասում է նա:

Ահա թե ինչ է ասում Ուստան, ով իր աշխատանքի մեջ իր համար սահմաններ երբեք չի գծում՝ «Անընդհատ մտածում եմ, թե ինչպես բարելավվեմ գործիքի ձայնը և մշտապես նոր բանի փնտրտուքների մեջ եմ:  Օրինակ՝ բաալամում մի հատված կա՝ ձայնային անցքը բացելու կամ փակելու համար:  Ես իմ վերջին կատարած աշխատանքում այդ անցքը պատրաստել եմ ոլորուն փորագրման տեսքով:  Այսպես և՛ ձայնն է ավելի հստակ լսվում, և՛ գեղագիտական առումով կատարված աշխատանքը ավելի գեղեցիկ տեսք է ստանում:   Հաճախ չեմ կարողանում շեղվել աշխատանքիցս, մինչև ամբողջ աշխատանքը չեմ վերջացնում և չեմ ստանում նախորդ աշխատանքներիցս տարբերվող մեկ այլ գործ: Իհարկե այստեղ չունեմ գործարանային արտադրություն, այդ իսկ պատճառով յուրաքանչյուր աշխատանք ինքնին յուրահատուկ է», – ասում է նա:

Ավելին՝ հաճախորդների ցանկությունները շատ կարևոր են՝ «Ի վերջո՝ աշխատանքից պարզապես հաճույք ստանալը ամենակարևոր գործոնը չէ:   Այստեղ եկող մարդը կարող է ասել ձայնի հետ կապված իր նախասիրությունների մասին և ես դրանք հաշվի կառնեմ:   Ես հոգ եմ տանում, որպեսզի յուրքանաչյուր գործիք ստեղծեմ հաճախորդի ցանկություններին համապատասխան:  Եթե արհեստանոցում ներկայացված նմուշներից որևէ մեկը չի համապատասխանում տվյալ հաճախորդին, ես այն նրան չեմ առաջարկում: Ես գործիքները ստեղծում եմ յուրաքանչյուր հաճախորդի պահանջներին համապատասխան:  Ես չեմ տալիս գործիքը, եթե ցանկալի ձայնից անգամ մի փոքր շեղում կա:  Փորձում եմ շտկել հավուր պատշաճի:  Իսկ եթե գործադրված ջաները արդյունքի չեն հանգեցնում, մի կողմ եմ դնում չստացված բաալամը և ստեղծում եմ նորը: 

Ես հետաքրքրվում եմ, թե միջինը ինչքան ժամանակ է հարկավոր մեկ պատվերը կատարելու համար: «Մեկ պատվերը ես կարող եմ առանց ընդմիջման կատարել մինչև երեկո: Սովորաբար ես պատվերներ եմ կատարում խմբերի համար:  Եվ այդ պատվերների համար անհրաժեշտ է լինում 15-20 օր», – ասում է նա:

Ուստան ասում է, որ գրեթե բոլոր ծառի տեսակները կարող են կյանք պարգևել գործիքին՝ գեղեցիկ տեմբր և եզակի մեղեդի հաղորդել:  Իսկ որոշ տեխնիկաներ նաև կախված են ընտրված ծառի տեսակից: «Ես օգտագործում եմ եղևնու տեսակներ, բարդի, նոճի, բոխի», – ասում է նա:

Կազըմ Ուստան ասում է, որ երկրում ևս 30-35 մարդ է զբաղվում նմանատիպ աշխատանքով:  Բայց դա նույն բանը չէ: «Նրանցից ոմանք առևտրով են զբաղվում Ստամբուլում, Անկարայում, Իզմիրում, որտեղ նյութերը կարելի է ձեռք բերել մեծաքանակ, իսկ աշխատանքը կատարել ցածր գներով:  Սակայն, հաճախ նմանատիպ աշխատանքը կատարվում է անորակ:  Արդյունքում՝ գործիքը կարճ ժամանակահատված անց կիրառելուց հետո խնդիրներ է առաջացնում:  Իսկ մենք երաշխավորում ենք մեր կատարած աշխատանքը և տեխնիկական անսարքությունների դեպքում, վերանորոգում ենք այն»:

Մյուս կողմից մեծ նշանակություն է տրվում աշխատանքի որակին, այդ իսկ պատճառով անսարքության հնարավորությունը հասցված է նվազագույնի:  Արդյունքում հաճախորդների կոմից բողոքներ չեն արձանագրվում, և նրանցից շատերը գոհ են մնում մեր կատարած աշխատանքից:  Ես հետաքրքրվում եմ, թե էլ ինչով են զբաղվում արվեստանոցում: «Մենք ոչ միայն բաալամա ենք պատրաստում, այլ նաև պատվերների մի մասն է կազմում ջութակների և կիթառների վերանորոգումը, սակայն ես չեմ կարող դրանք զրոյից պատրաստել, քանի որ այդ դեպքում գինը շատ բարձր կլինի:  Մյուս կողմից իմ հաճախորդները սիրում են հատկապես ժողովրդական գործիքները, հետևաբար ես կարիք չունեմ գործիքների այլ տեսակներ պատրաստել»:

«Հետաքրքիր է՝ իսկ բալաամ նվագող շատ արհեստավարժնե՞ր կան:  Արդյո՞ք երիտասարդները հետաքրքրված են այդ մասնագիտությամբ» - հարցնում եմ ես:  Կազըմ Ուստան ասում է, որ կան մարդիկ, ովքեր սովորում են այդ մասնագիտությունը, իսկ իր ընկերներից երեքը նախկինում աշխատում էին, որպես նրա աշակերտներ: «Նրանք շատ կարճ զբաղվեցին այդ գործով, հետո նրանք իրենց հարմար այլ բան գտան», - ասում է նա:

Կազըմ Ուստան պատմեց, որ Չինաստանում ևս զբաղվում են թուրքական բաալամ գործիքի պատրաստմամբ:  Սակայն, ի տարբերություն Թուրքիայի՝ չինական գործիքները պատրաստվում են պլաստմասսից և պոլիէսթերից և ունենում են ցածր որակ:  Ըստ նրա՝ իրացման հիմնական շուկան թուրքականն է, սակայն Թուրքիայում չինական արտադրության նման ապրանքը պահանջարկ չի ունենա, համոզված է Կազըմ Ուստան: 

Ես նաև հարցրեցի իմ զրուցակցին, թե ինչպիսի է զգացողություն է, երբ վաճառում ես մի ապրանք, որը հացի կամ հագուստի պես առաջին անհրաժեշտության իր չի համարվում: «Այն մարդը, ով գնում է բաալամ, կարող է օգտագործել այն 20-30 տարի, և վերանորոգման դեպքում դիմել մեզ:  Իսկապես, դա այն ապրանքը չէ որը կարող է ապահովել բարձր վաճառք:  Բայց մենք փորձում ենք ամեն տարի ապահովել վաճառքի միջին մակարդակ:  Ես բավականին բծախնդիր եմ իմ ապրանքի որակի հանդեպ: Մշտապես սովորում եմ և նոր բան իմանում:  Քաղաքից դուրս կան վայրեր, որտեղ բաալամներ են պատրաստում:  Ինձ հետաքրքիր է գնալ այնտեղ և նայել, թե ինչպես է տեղի ունենում աշխատանքային գործընթացը:  Չեմ ցանկանում մեծամտել, սակայն ես իսկապես վարպետներից և ոչ մեկի մոտ ավելի լավ բաալամներ, քան իմ ստեղծածն են, չեմ տեսել:  Հատևաբար ինձ հարկավոր չէ հավելյալ գովազդով զբաղվել:  Որակը հենց իմ հիմնական գովազդն է», –  ասում է նա:

Ես հետաքրքվեցի, թե այս գործիքի հանդեպ վերաբերմունքը ինչպես է փոխվել այսօր, այն դեպքում երբ փոխվել է երաժշտություն հասկացությունը, և նրա պատասխանը ուրախացրեց ինձ: «Եթե բաալամը դիտարկենք որպես ազգային մշակույթի մի մասնիկ, կարող եմ ասել, որ այս գործիքի հանդեպ հետաքրքրությունը չի նվազել:  Կան ծնողներ, ովքեր փորձում են իրենց երեխաներին սովորեցնել նվագել այս գործիքի վրա:  Շատ դպրոցականներ, ովքեր երաժշտություն են ուսումնասիրում, նախապատվությունը տալիս են բաալամին:  Կան նաև ընտանիքներ, ովքեր սիրում են թուրքական ժողովրդական երաժշտությունը և այդ սերը սերմանում են իրենց երեխաների մեջ:  Մերսինում բաալամ պատրաստողների քանակը ավելանում է, և դա ապացուցում է, որ այս գործքիք հանդեպ հետարքրքրությունը ոչ միան չի նվազում, այլ նաև աճում է»:

Կազըմ Ուստան ասում է, որ այն պահից սկսած, ինչ սկսել է զբաղվել այս աշխատանքով, նա երբեք չի փոխել իր գտնվելու վայրը. միշտ աշխատել է այս արհեստանոցում:  «Երբեմն իմ ընկերները առաջարկում են ինձ տեղափոխվել ավելի մարդաշատ մի վայր, բայց դա հնարավոր չէ, քանի որ կենտրոնում վարձակալության գները շատ բարձր են:  Եթե մենք տեղափոխվենք, ապա ստիպված կլինենք մի քանի անգամ ավելի թանկ վաճառել մեր գործիքները:  Մյուս կողմից մեր մշտական հաճախորդները հարմարվել են այս վայրին:  Երբ գալիս են ապրանքը վերցնելու՝ նրանք կարող են դիտել պատրաստման ընթացքը, շփվել, ինչ որ նոր բան իմանալ, երաժշտություն լսել, և հաճախորդի հետ հաղորդակցվելու նման պահը շատ կարևոր է ինձ համար», –  ամփոփում է Կազըմ Ուստան:

Եվ վերջապես, Կազըմ Ուստան ասում է, որ եթե անգամ բաալամա չգնեք, դուք պարզապես կարող եք գալ իր արհեստանոց, և ինչպես հին ընկեր խոսել և երաժշտություն լսել…